Πολλά είναι τα δημοσιεύματα που αναφέρουν ότι θα απαγορεύεται στο εξής η εγγραφή/σύνδεση των ανηλίκων χρηστών στα social media που γνωρίζουμε σήμερα.Επειδή το θέμα έχει αρκετό (και νομικό) ενδιαφέρον,σε αυτό το κείμενο θα δούμε τον χρόνο και τον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμοστεί η απαγόρευση,καθώς και τις αλλαγές του Έλληνα νομοθέτη στον Ποινικό Κώδικα με γνώμονα την προστασία της ανηλικότητας.
1.Θα απαγορεύεται η πρόσβαση των ανηλίκων στα κοινωνικά δίκτυα;
Όπως ανακοίνωσε η κυβέρνηση πριν από λίγες ημέρες, ο στόχος είναι να εισαχθεί νομοθετικό πλαίσιο το οποίο θα απαγορεύει εντελώς την πρόσβαση των ανηλίκων κάτω των 15 ετών σε οποιοδήποτε κοινωνικό δίκτυο υπάρχει αυτήν την στιγμή. Πρόκειται για μια απόφαση-σταθμό για τα ελληνικά δεδομένα, η οποία όμως δικαιολογείται έντονα από τις πρόσφατες συμπλοκές ανηλίκων και τις εγκληματικές πράξεις που συχνά ξεκινούν από μια απλή φαινομενικά συνομιλία στα κοινωνικά δίκτυα.
Ο τρόπος με τον οποίο θα εφαρμοσθεί η απαγόρευση ποικίλλει: Μια κατεύθυνση είναι να εισαχθεί ειδικό τεχνολογικό εργαλείο ελέγχου της ηλικίας του ανηλίκου, το οποίο θα απαιτεί πραγματική ταυτοπροσωπία, προκειμένου ο ανήλικος να δημιουργήσει λογαριασμό/συνδεθεί σε κοινωνικό δίκτυο. Από την άλλη υποστηρίζεται και η δημιουργία εφαρμογής γονικού ελέγχου με την οποία οι γονείς θα είναι σε θέση να ανιχνεύουν την διαδικτυακή δραστηριότητα του παιδιού τους.
Αντίστοιχη θα είναι και η απαγόρευση σύνδεσης ανήλικων κάτω των 18 ετών σε ιστοσελίδες που έχουν στοιχηματικό περιεχόμενο/πώλησης αλκοολούχων ποτών και καπνικών ειδών, με στόχο να μην εκτίθενται οι έφηβοι ήδη από νεαρή ηλικία σε πιθανές εξαρτήσεις που θα επηρεάσουν αρνητικά την ζωή τους. Για το θέμα αυτό, φημολογείται ότι θα εφαρμοστούν τα μέτρα που αναφέραμε, δηλαδή τεχνικές ελέγχου με στόχο την πραγματική διακρίβωση της ηλικίας του εφήβου που επιδιώκει να συνδεθεί σε παρόμοιες ιστοσελίδες.
2.Από πότε θα ξεκινήσει η απαγόρευση;
Μολονότι δεν υπάρχει κάποιο σχέδιο νόμου ακόμη/δεν έχει κατατεθεί κάποιο νομοσχέδιο στην Βουλή προς ψήφιση, σύμφωνα με όσα ακούγονται η ηλικιακή απαγόρευση αναμένεται να ξεκινήσει εντός του Οκτωβρίου, εφόσον ψηφισθεί ο αντίστοιχος νόμος και θεσμοθετηθούν οι τεχνικές ελέγχου της ηλικίας των ανηλίκων. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα θέμα το οποίο απαιτεί αρκετές και συντονισμένες ενέργειες σε διάφορους τομείς του δικαίου, αλλά ακόμη και τις κατάλληλες υλικές υποδομές από τους αρμόδιους φορείς.
Σχετικά με τις νομοτεχνικές αλλαγές, δεν αποκλείεται να δούμε αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα για όποιον ανήλικο, καταφέρει να συνδεθεί παράνομα σε κοινωνικό δίκτυο ‘’ξεπερνώντας’’ την ηλικιακή απαγόρευση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στους ανήλικους επιβάλλονται καταρχήν αναμορφωτικά/θεραπευτικά μέτρα, πάντοτε όμως σε σχέση με την βαρύτητα της εγκληματικής πράξης. Λογικά θα υπάρχουν διαβαθμίσεις των ποινών, ανάλογα με το αποτέλεσμα που επέφερε η διαδικτυακή συμπεριφορά του ανηλίκου.
Πιθανό είναι επίσης να τροποποιηθεί και το άρθρο του Ποινικού Κώδικα για την επιμέλεια ανηλίκου, που ορίζει ότι επιβάλλεται φυλάκιση έως 3 έτη σε όποιον αμελεί να ασκήσει την επιμέλεια ανηλίκου (και υπό προϋποθέσεις φυλάκιση τουλάχιστον 1 έτους αν τελούμενη πράξη περιλαμβάνει στοιχεία βίας). Στο παραπάνω άρθρο, δηλαδή, θα μπορούσε να προστεθεί ότι η διαδικτυακή σύνδεση του ανηλίκου σε κοινωνικά δίκτυα με την ανοχή/συναίνεση του γονέα παρά την ηλικιακή απαγόρευση θα συνιστά ιδιαίτερα επιβαρυντική περίσταση, που να δικαιολογεί μεγαλύτερη ποινή από αυτήν που προβλέπεται σήμερα.
3.Έχουν λάβει άλλες χώρες αντίστοιχα νομοθετικά μέτρα;
Η Ελλάδα δεν είναι η 1η χώρα που φτάνει σε αυτό το νομοθετικό μέτρο, της απαγόρευσης εισόδου των ανηλίκων σε κοινωνικά δίκτυα. Ήδη αρκετές συνεδριάσεις σε όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν τονίσει κατά καιρούς την ανάγκη θέσπισης κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου με έμφαση στο ηλικιακό όριο κάτω από το οποίο απαγορεύεται η συμμετοχή των ανηλίκων σε κοινωνικά δίκτυα. Ωστόσο, χρήσιμο είναι να προβλεφθούν και οι κατάλληλες ποινές για να έχουν αποτελεσματικότητα οι νομικές διατάξεις.
Σχετικά με τις χώρες της Ε.Ε. που έχουν ψηφίσει ήδη αντίστοιχους νόμους, μόνο η Γαλλία έχει προχωρήσει σε θέσπιση αντίστοιχου νόμου, σύμφωνα με τον οποίο οι ανήλικοι κάτω των 15 ετών απαιτείται να έχουν λάβει προηγουμένως γονική άδεια, αν θέλουν να δημιουργήσουν λογαριασμό στα social media. Αντίθετα, οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) επεξεργάζονται νόμους με παρόμοιο περιεχόμενο, προκειμένου να εφαρμοστούν το επόμενο διάστημα, όπως αναφέραμε.
Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, στις Η.Π.Α. τα πράγματα κινούνται σε παρόμοια νομοθετική ‘τροχιά’: Κύριος στόχος είναι, δηλαδή, να εμποδίζεται εξαρχής ένας ανήλικος να δημιουργήσει για 1η φορά λογαριασμό σε κοινωνικά δίκτυα με κατάλληλες μεθόδους. Ωστόσο, προβλέπονται πρόστιμα και διοικητικές κυρώσεις γενικά για τις εταιρίες που δεν εφαρμόζουν τις παραπάνω απαγορεύσεις και δεν διαθέτουν καθορισμένα ηλικιακά όρια, που να είναι σαφή εξαρχής.
4.Άλλαξε κάτι σε σχέση με τις ποινές που επιβάλλονται στους ανηλίκους;
Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι, στους ανήλικους επιβάλλεται περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων όταν η πράξη τους εμπεριέχει στοιχεία βίας και αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα. Δεν οριζόταν, όμως, στον νόμο τι ισχύει αν ο ανήλικος παραβιάσει επανειλημμένα τα αναμορφωτικά/θεραπευτικά μέτρα που του επιβλήθηκαν εξαρχής ή αν τα παραπάνω μέτρα αποδεδειγμένα δεν επαρκούν, αφού όμως έχουν διαταχθεί για κάποιο χρονικό διάστημα ως προς τον ανήλικο.
Αναφορικά με τα παραπάνω, ο νόμος ήρθε να καλύψει το κενό ορίζοντας ότι το δικαστήριο μπορεί κατά σειρά να διατάξει τον κατ’ οίκον περιορισμό του ανηλίκου/την παροχή κοινωφελούς εργασίας εκ μέρους ή ακόμη και τον περιορισμό του σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Πρακτικά, δηλαδή, τα αναμορφωτικά/θεραπευτικά μέτρα αντικαθίστανται με μια από τις παραπάνω ποινές, ανάλογα πάντα με την βαρύτητα και το μέγεθος της παραβίασης τους.
Το δικαστήριο, δηλαδή, μπορεί να διατάξει κάποιο από τα παραπάνω μέτρα με μέγιστη διάρκεια ισχύος κάθε μέτρου τα 3 έτη, εφόσον κατά την διάρκεια ισχύος των θεραπευτικών μέτρων ασκήθηκε δίωξη κατά του ανηλίκου για πράξη που αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα και σε περίπτωση που ο ανήλικος παραβιάζει εξακολουθητικά τα αναμορφωτικά/θεραπευτικά μέτρα. Απαιτείται, δηλαδή, να συντρέχει τουλάχιστον μια από τις 2 παραπάνω περιπτώσεις.
5.Αποτελεί ποινικό αδίκημα η διαδικτυακή παρενόχληση/καταδίωξη;
Μέχρι το προηγούμενο έτος, δεν υπήρχε ξεκάθαρο νομοθετικό πλαίσιο για αυτό που ονομάζεται στην αγγλική ορολογία ‘’stalking’’, δηλαδή την παρενόχληση κάποιου προσώπου με την διαρκή παρακολούθηση του. Με τις αλλαγές του Ποινικού Κώδικα, ορίζεται πλέον ότι όποιος προκαλεί σε άλλον τρόμο/ανησυχία με επισκέψεις στο οικογενειακό/εργασιακό περιβάλλον του παρά την σαφή και εκφρασμένη αντίθεση του θύματος, τιμωρείται με φυλάκιση έως 2 έτη.
Αντίστοιχη είναι και η ποινή για όποιον προκαλεί τρόμο/ανησυχία σε άλλον με την διαρκή ιχνηλάτηση του μέσω της παρακολούθησης των κινήσεων και της δραστηριότητας του από τεχνολογικά μέσα=ο δράστης τιμωρείται με φυλάκιση έως 2 έτη και στην περίπτωση αυτή. Ο νόμος προσπαθεί, δηλαδή, να καλύψει τις περισσότερες μορφές εκφοβισμού που παρατηρούνται στην πράξη σήμερα, ακόμη και εκείνες τις μορφές που ‘’δημιουργήθηκαν’’ λόγω της εξάπλωσης των τεχνολογικών μέσων.
Οι παραπάνω 2 μορφές εγκληματικών πράξεων που περιγράψαμε απαιτούν την υποβολή έγκλησης από το θύμα για να ασχοληθεί ο εισαγγελέας με την υπόθεση. Εάν, όμως, οι πράξεις αυτές τελούνται σε βάρος ανηλίκου ή προσώπου γενικά που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του (ανάπηρο/με διανοητική στέρηση κλπ), τότε επιβάλλεται ποινή φυλάκισης έως 3 έτη, και η δίωξη γίνεται αυτεπάγγελτα από τον εισαγγελέα=δεν απαιτείται για το αξιόποινο της πράξης να υποβληθεί έγκληση από το θύμα.
6.Πώς αντιμετωπίζονται ποινικά οι εγκληματικές πράξεις του ανηλίκου;
Όπως γνωρίζουμε, όταν ένας ανήλικος τελεί κάποιο έγκλημα, αυτό του καταλογίζεται σαν πλημμέλημα και επιβάλλονται σε αυτόν αναμορφωτικά/θεραπευτικά μέτρα καταρχήν. Με δεδομένο όμως ότι ο ανήλικος θα δικαστεί μετά από χρόνια για την πράξη που τέλεσε (λόγω και των καθυστερήσεων της δικαιοσύνης), προκύπτει το ζήτημα της ιδιότητας με την οποία θα δικαστεί ο ανήλικος και την διάρκεια των αναμορφωτικών/θεραπευτικών μέτρων στον ενδιάμεσο χρόνο.
Ως προς το 1ο ζήτημα, ο νόμος προβλέπει ότι σημασία έχει η ηλικία του δράστη κατά τον χρόνο που τέλεσε την παράνομη πράξη και όχι κατά τον χρόνο εκδίκασης της υπόθεσης από το δικαστήριο (κάτι που θα προκύπτει και από σχετικά έγγραφα). Με άλλα λόγια, ακόμη κι αν ο ενήλικος (πλέον) δικαστεί μετά από αρκετά έτη για πράξη που τέλεσε όσο ήταν ανήλικος, πάλι θα δικαστεί σαν να είναι ανήλικος.
Ως προς το 2ο ζήτημα, εφόσον το δικαστήριο είχε διατάξει εξαρχής αναμορφωτικά/θεραπευτικά μέτρα, τότε τα μέτρα αυτά παύουν μόλις ο ενήλικος (πλέον) συμπληρώσει το 23ο έτος της ηλικίας του. Αυτό συμβαίνει διότι αν τα παραπάνω μέτρα δεν είχα αποτέλεσμα για όλο το χρονικό διάστημα για το οποίο είχαν διαταχθεί, η διατήρηση τους κατά την ενήλικη ζωή δεν έχει νόημα και μπορεί να επιβληθεί πλέον κανονικά ποινή φυλάκισης για όποιο επόμενο έγκλημα τυχόν τελέσει ο ενήλικος πια.
7.Η καταγραφή περιστατικών βίας μεταξύ ανηλίκων επιτρέπεται από τον νόμο;
Δεν είναι λίγα τα περιστατικά βίας μεταξύ ανηλίκων, τα οποία ξεκίνησαν μετά από προτροπή κάποιου ανηλίκου προς την παρέα του, ώστε να γίνει συντονισμένη επίθεση ακόμη και με την χρήση βίας, εναντίον άλλου ενηλίκου. Θέλοντας να ποινικοποιήσει ρητά την παραπάνω συμπεριφορά, ο νομοθέτης δημιούργησε για 1η φορά αντίστοιχο έγκλημα που τιμωρεί τις προπαρασκευαστικές πράξεις μιας συντονισμένης επίθεσης βίας εναντίον ανηλίκου.
Πιο αναλυτικά, όποιος χωρίς την συναίνεση του θύματος διαθέτει προσωπικά δεδομένα του τελευταίου σε κύκλο προσώπων, προκειμένου να προκληθεί στο θύμα σωματική/ψυχολογική βία, τιμωρείται με φυλάκιση έως 3 έτη. Είναι αυτονόητο, ότι εκτός του ηθικού αυτουργού, τιμωρούνται και όσοι δράστες συμμετείχαν ενεργά με οποιονδήποτε τρόπο στην βίαιη επίθεση εναντίον του θύματος, με τις αντίστοιχες διατάξεις της παράνομης βίας/σωματικής βλάβης του Ποινικού Κώδικα.
Όσον αφορά την παράνομη (χωρίς συναίνεση του θύματος) δημοσιοποίηση των προσωπικών δεδομένων του θύματος σε ευρύ κύκλο προσώπων από τον δράστη, πρόκειται για έγκλημα, σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, το οποίο τιμωρείται με ποινή φυλάκισης (από 10 ημέρες έως 5 έτη). Σε περίπτωση μάλιστα που πρόκειται για παράνομη δημοσιοποίηση δεδομένων περισσότερων προσώπων, πρόκειται για περισσότερα ξεχωριστά εγκλήματα που θα δικαιολογήσουν την επιβολή περισσότερων ποινών.
8.Μεριμνά ο νόμος για την χρησιμοποίηση ανηλίκου από ενηλίκους ως προς την τέλεση εγκλημάτων;
Ο Ποινικός Κώδικας είναι σαφής ως προς την ηθική αυτουργία=αυτός που προκάλεσε σε άλλον την απόφαση να τελέσει άδικη πράξη, η οποία και διαπράχθηκε τελικά, τιμωρείται με την ποινή του φυσικού αυτουργού. Επίσης, όπως έχουμε πει, τα εγκλήματα που τελούν οι ανήλικοι θεωρούνται πλημμελήματα κατά τον νόμο, ώστε οι τελευταίοι να έχουν μια πιο ήπια ποινική αντιμετώπιση λόγω και του νεαρού της ηλικίας τους, που τους οδηγεί κατά κανόνα να ενεργούν αυθόρμητα και επιπόλαια.
Με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να φανταστούμε την σκέψη ενός υποψήφιου δράστη=αντί να διαπράξει ο ίδιος το έγκλημα, θα πείσει έναν ανήλικο να το τελέσει, ώστε αφενός να μην συλληφθεί ο ίδιος σαν ηθικός αυτουργός και αφετέρου, ακόμη κι αν συλληφθεί ο ανήλικος για την παράνομη πράξη, ο ηθικός αυτουργός θα τιμωρηθεί με την ποινή ενός πλημμελήματος (φυλάκιση έως 5 έτη), και έτσι θα μπορέσει να ΄΄πέσει στα μαλακά’’ ενώ θα έπρεπε να έχει πολύ βαρύτερη ποινική ευθύνη.
Για να αποφεύγονται τέτοιες πονηρές συμπεριφορές που καταστρατηγούν τον ίδιο τον νόμο και την αξία του, έχει κριθεί από τα δικαστήρια ότι εκείνος που χρησιμοποιεί πρόσωπο που δεν μπορεί να ενεργήσει λογικά (στο παράδειγμα μας τον ανήλικο) ως όργανο/μέσο για την εγκληματική συμπεριφορά, τιμωρείται σαν να διέπραξε ο ίδιος το έγκλημα. Άρα, στο παράδειγμα μας, ο έμμεσος αυτουργός θα τιμωρούνταν με ποινή κακουργήματος όπως αρμόζει σε έναν ενήλικο όταν τελεί κακούργημα, χωρίς να υπάρχουν εκπτώσεις στις ποινές λόγω του ανήλικου που χρησιμοποίησε ως όργανο τέλεσης του εγκλήματος.
9.Ποιες αλλαγές έγιναν ως προς το αδίκημα της συμπλοκής;
Έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενο κείμενο μας, ότι στο έγκλημα της συμπλοκής τιμωρούνται όσοι συμμετείχαν στην συμπλοκή με φυλάκιση έως 3 έτη ανεξάρτητα από την τελική έκβαση που είχε το επεισόδιο βίας. Η αλλαγή που φέρνει πλέον ο νόμος είναι ότι για να τιμωρηθούν τα παραπάνω πρόσωπα απαιτείται να προκληθεί επικίνδυνη σωματική βλάβη έστω και σε έναν από αυτούς, και όχι θάνατος/βαριά σωματική βλάβη όπως απαιτούσε ο νόμος μέχρι τώρα=πιο εύκολα πλέον τιμωρούνται όσοι συμμετέχουν στην συμπλοκή.
Εκτός αυτού, αν προκλήθηκε θάνατος/βαριά σωματική βλάβη σε κάποιο πρόσωπο ή αν το θύμα γενικά της συμπλοκής ήταν ανήλικος, τότε οι συμμετέχοντες τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 1 έτους. Βλέπουμε εδώ ότι ο νόμος μεριμνά ως προς την προστασία της ανηλικότητας, ιδίως αν λάβουμε υπόψη ότι ένας ανήλικος αμύνεται δυσκολότερα σε μια συμπλοκή από ότι ένας ενήλικος, και επομένως η πρόκληση σωματικής βλάβης σε ανήλικο δικαιολογεί μεγαλύτερη ποινή.
Στην (όχι ακραία) περίπτωση κατά την οποία συμμετέχουν στην συμπλοκή πρόσωπα τα οποία κάνουν χρήση όπλου και προκαλείται παράλληλα θάνατος/βαριά σωματική βλάβη σε κάποιον από τους συμμετέχοντες, τότε όλοι οι συμμετέχοντες τιμωρούνται με ποινή κάθειρξης έως 8 έτη. Παράλληλα, οι δράστες θα υπέχουν και ποινική ευθύνη λόγω της παράνομης οπλοκατοχής/οπλοφορίας/οπλοχρησίας (τα οποία αποτελούν εγκλήματα που τιμωρούνται από τον νόμο περί όπλων).
10.Πώς στέκεται ο νόμος απέναντι στο διαδικτυακό ‘’bullying’’;
Είδαμε παραπάνω ότι ο νομοθέτης δημιούργησε νέες μορφές εγκλημάτων που εξομοιώνουν ποινικά την υποκίνηση μορφής βίας κατά ενός προσώπου μέσω διαδικτύου, με μια αντίστοιχη βίαιη επίθεση εναντίον του προσώπου αυτού=οι ποινές δηλαδή των παραπάνω αδικημάτων πλησιάζουν αρκετά κοντά εκείνες της παράνομης βίας/απειλής που πλέον, σαν εγκλήματα, αποκτούν και τρόπο τέλεσης μέσω διαδικτύου.
Επιπλέον, προβλέπεται ότι όποιος εξωθεί/αναγκάζει ανήλικο να παρακολουθεί μέσω διαδικτύου τις γενετήσιες πράξεις άλλων, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον 2 ετών και χρηματική ποινή, εφόσον ο ανήλικος είναι μικρότερος των 14 ετών. Στην περίπτωση κατά την οποία ο ανήλικος έχει συμπληρώσει το 14ο έτος ηλικίας του, ο δράστης τιμωρείται για την παραπάνω πράξη με ποινή φυλάκισης έως 3 έτη ή χρηματική ποινή (όσο μικρότερη η ηλικία του ανηλίκου, τόσο μεγαλύτερο το αξιόποινο).
Με βάση τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτή μια προσπάθεια του νομοθέτη να προστατέψει την ανηλικότητα στον μεγαλύτερο βαθμό από τους πιο γνωστούς κινδύνους σήμερα. Οι ποινές που απειλούνται για τα αδικήματα που αναφέραμε έρχονται να επιβεβαιώσουν πρακτικά τις νομοθετικές πρωτοβουλίες. Μένει να φανεί αν η απαγόρευση χρήσης των κοινωνικών δικτύων από τους ανηλίκους θα έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα για τα οποία γίνονται συζητήσεις εδώ και τόσο καιρό.
Δίπλα στον πελάτη και τις ανάγκες του.
Αθηνά Κοντογιάννη-Δικηγόρος
Όσα αναφέρονται παραπάνω δεν αποτελούν νομικές συμβουλές και ουδεμία ευθύνη φέρεται για αυτές.Για περισσότερες πληροφορίες,επικοινωνήστε μαζί μας.