Γενικότερα η παραχώρηση ενεχύρου αποτελεί σύνθετο θέμα που απαιτεί μια προσεκτικά μελετημένη συμφωνία για να μην βρεθεί ο οφειλέτης ‘προ εκπλήξεων’ δίχως εναλλακτικές.Σίγουρα οι διατάξεις του νόμου και η πολυπλοκότητα τους δεν κάνουν πιο εύκολη την κατάσταση,ωστόσο οφείλουμε να τις γνωρίζουμε για να είμαστε ενήμεροι για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μας από όποια πλευρά και αν είμαστε,είτε του δανειστή είτε του οφειλέτη δηλαδή.

1.Τι είναι το ενέχυρο;

Με τον συγκεκριμένο όρο, εννοούμε την εμπράγματη ασφάλεια, δηλαδή ένα δικαίωμα του δανειστή πάνω σε κινητό πράγμα που ανήκει στον οφειλέτη, και το οποίο επιτρέπει στον δανειστή να ικανοποιηθεί προνομιακά όταν γίνει η ρευστοποίηση του πράγματος. Για να συσταθεί ενέχυρο, επειδή αυτό έχει παρακολουθηματικό χαρακτήρα, απαιτείται καταρχήν να υπάρχει μια κύρια απαίτηση του δανειστή κατά του οφειλέτη.

Άρα είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι αν ένα κινητό πράγμα βαρύνεται με ενέχυρο, τότε το ενέχυρο θα ‘ακολουθεί’ την τύχη του πράγματος, οπουδήποτε κι αν αυτό μεταβιβαστεί, με συνέπεια ο νέος αγοραστής του πράγματος να κινδυνεύει να το χάσει αν ο δανειστής επιδιώξει την ρευστοποίηση του πράγματος μέσω πλειστηριασμού. Για αυτό κρίσιμο είναι να κάνουμε έρευνα σε κάθε κινητό πράγμα (πχ ένα ΙΧ αυτοκίνητο) πριν προβούμε σε αγορά, υπό τον κίνδυνο να είναι αυτό βεβαρημένο με ενέχυρο.

2.Πώς συστήνω ενέχυρο;

Ο νόμος τάσσει συγκεκριμένες προυποθέσεις για να συσταθεί ενέχυρο σε κινητό πράγμα στην κλασσική του μορφή (όπως θα δούμε και πιο κάτω). Αυτές οι προϋποθέσεις αναλυτικά είναι:

• Να πρόκειται για ξένο κινητό πράγμα =να μην ανήκει στον δανειστή, και προφανώς να μην είναι κάποιο ακίνητο.
• Δεν είναι αναγκαίο το πράγμα να ανήκει κατά κυριότητα στον οφειλέτη =μπορεί και 3^ο πρόσωπο να συστήσει ενέχυρο σε κινητό πράγμα του υπέρ του οφειλέτη.
• Αν αυτός που παραχωρεί ενέχυρο στο πράγμα δεν είναι κύριος αυτού, και ο δανειστής δεν το γνωρίζει/αγνοεί από βαριά αμέλεια , το ενέχυρο και πάλι αποκτάται έγκυρα.
• Να υπάρχει μια χρηματική απαίτηση του δανειστή κατά του οφειλέτη = το ενέχυρο να έχει λόγο ύπαρξης, δηλαδή να δίνεται ως ασφάλεια της απαίτησης.
• Η χρηματική απαίτηση μπορεί να είναι και μελλοντική αρκεί να προσδιορίζεται με τρόπο που να μπορεί να γίνει διακριτή όταν γεννηθεί.
• Να υπάρχει συμφωνία οφειλέτη-δανειστή ότι συστήνεται ενέχυρο πάνω σε πράγμα του οφειλέτη.
• Η συμφωνία πρέπει να γίνει με συμβολαιογραφικό έγγραφο/ιδιωτικό έγγραφο με βέβαιη χρονολογία και να προσδιορίζεται εκεί το κινητό πράγμα.
• Να παραδώσει ο οφειλέτης το κινητό πράγμα στον δανειστή, ενώ μπορεί να το παραδώσει και σε ενεχυροφύλακα για να το κατέχει αυτός εκ μέρους του δανειστή.

3.Ποια είναι τα δικαιώματα του ενεχυρούχου δανειστή;

Αμέσως μόλις παραδώσει το πράγμα ο οφειλέτης στον δανειστή και καταρτιστεί η σύμβαση ενεχύρου μεταξύ τους, τα μέρη ξεκινούν να έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις από την σχέση ενεχύρου που πλέον τα συνδέει. Σχετικά με τα δικαιώματα του δανειστή αυτός δικαιούται:

• Να κατέχει το πράγμα είτε ο ίδιος/μέσω 3^ου προσώπου καθώς και να το νέμεται=να του συμπεριφέρεται σαν να του ανήκει
• Αν το πράγμα παράγει πολιτικούς/φυσικούς καρπούς, ο δανειστής μπορεί να τους λαμβάνει εφόσον δεν έχει συμφωνηθεί διαφορετικά
• Για παράδειγμα, αν συστήνεται ενέχυρο σε ομόλογο, μπορεί ο δανειστής να λαμβάνει ανά καιρούς το μέρισμα, εκτός αν ο οφειλέτης έχει επιφυλάξει το σχετικό δικαίωμα για τον εαυτό του.
• Αν ο δανειστής πραγματοποίησε δαπάνες πάνω στο ενέχυρο (πχ αν έβαψε το ΙΧ αυτοκίνητο που του παραχωρήθηκε ως ενέχυρο), δικαιούται να τις απαιτήσει από τον οφειλέτη όταν (και αν) του επιστρέψει το πράγμα.
• Αν το πράγμα που αποτελεί ενέχυρο καταστραφεί/απαλλοτριωθεί αναγκαστικά όσο βρίσκεται στην κατοχή του δανειστή, ο δανειστής μπορεί να απαιτήσει ως ενέχυρο το ποσό της αποζημίωσης από την ασφαλιστική εταιρία/λόγω της απαλλοτρίωσης.
• Αν το πράγμα αρχίσει να χάνει την αξία του/κινδυνεύει να καταστραφεί, τότε ο δανειστής μπορεί είτε να ζητήσει από τον οφειλέτη να του παραδώσει και άλλο πράγμα ως ενέχυρο για να συμπληρωθεί η ασφάλεια
• Είτε να πουλήσει το κινητό πράγμα με δημόσιο πλειστηριασμό, αν αρνείται ο οφειλέτης να συμπληρώσει την ασφάλεια και εφόσον υπάρχει η άδεια του δικαστηρίου.

4.Έχει ο οφειλέτης δικαιώματα από το ενέχυρο;

Το ότι ο οφειλέτης παραχωρεί ενέχυρο σε ένα πράγμα του, δεν σημαίνει πως παύει να είναι κύριος αυτού ούτε αποξενώνεται πλήρως από αυτό. Ως εκ τούτου, ο νόμος του παρέχει ορισμένα δικαιώματα όπως:

• Μπορεί να μεταβιβάσει σε άλλον το πράγμα/να το επιβαρύνει με άλλο εμπράγματο δικαίωμα.
• Καθώς ο οφειλέτης θεωρείται ακόμα νομέας του πράγματος έχει, εναντίον τρίτων που προσβάλλουν την νομή του, την διεκδικητική αγωγή καθώς και την αγωγή αποβολής από την νομή σε περίπτωση που κάποιος 3^ος καταλάβει αυθαίρετα το πράγμα.
• Αντίστοιχα αν ο 3^ος διαταράσσει την νομή του πράγματος, μπορεί να ασκήσει την αρνητική αγωγή και την αγωγή διατάραξης της νομής (είναι αντίστοιχες αγωγές ακριβώς για αυτήν την περίπτωση).
• Αν ο δανειστής προσβάλλει το δικαίωμα του οφειλέτη πάνω στο ενέχυρο, ο οφειλέτης μπορεί να ζητήσει να παραδοθεί το πράγμα σε μεσεγγυούχο= πρόσωπο που θα διοριστεί από το δικαστήριο για να φυλάει εκείνος το πράγμα.
• Αν παρουσιαστεί ευκαιρία για πώληση με υψηλό τίμημα, ο οφειλέτης μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο άδεια για να πωλήσει το πράγμα ακόμα και πριν λήξει το χρέος του, και με το πλειστηρίασμα να ικανοποιήσει τον δανειστή.
• Αν το πράγμα κινδυνεύει με άμεση καταστροφή/φθορά όσο βρίσκεται στα χέρια του δανειστή, ο οφειλέτης μπορεί να ζητήσει άδεια από το δικαστήριο για να το πωλήσει, είτε να παραχωρήσει στονδανειστή άλλο ενέχυρο αφού πουλήσει το πράγμα.

5.Πώς αποσβήνεται το ενέχυρο;

Καταρχήν υπάρχουν 4 λόγοι που ο νόμος θεωρεί ότι το ενέχυρο πάνω στο κινητό πράγμα αποσβήνεται=παύει να υπάρχει και το πράγμα ελευθερώνεται. Αυτό συμβαίνει όταν:

• Όταν ικανοποιηθεί η απαίτηση που ο δανειστής έχει κατά του οφειλέτη (πχ αν ο οφειλέτης τον πληρώσει, αν προβούν σε συμβιβασμό/άφεση χρέους κλπ)
• Αν ο δανειστής επιστέψει το πράγμα στον οφειλέτη ή στον 3^ο κύριο που είχε παραχωρήσει το ενέχυρο= θεωρείται σιωπηρή παραίτηση από το ενέχυρο
• Αν ο δανειστής δηλώσει από την πλευρά του ότι παραιτείται από το δικαίωμα ενεχύρου και δεν πρόκειται να το ασκήσει.
• Αν συμπέσουν οι ιδιότητες του κύριου του πράγματος και του ενεχυρούχου δανειστή στο κινητό πράγμα= αν ο δανειστής αγοράσει το πράγμα από τον οφειλέτη/ αν ο δανειστής είναι και κληρονόμος του οφειλέτη και αφού τον κληρονομήσει στην ουσία έχει ενέχυρο επί δικού του πράγματος-πράγμα αδιανόητο νομικά)

Πέρα από αυτούς τους ειδικούς λόγους για τους οποίους αποσβήνεται το ενέχυρο, υπάρχουν και οι γενικοί λόγοι που οδηγούν στην ΄κατάργηση΄ του όπως:

• Η καταστροφή (με υλικό ή νομικό τρόπο) του κινητού πράγματος επί του οποίου υπήρχε δικαίωμα ενεχύρου
• Αν αναλάβει νέος οφειλέτης το χρέος του παλαιού (οφειλέτη) προς τον δανειστή, οπότε, αν ο δανειστής διαφωνεί ως προς την διατήρηση του ενεχύρου, ο νέος οφειλέτης θα αποκτήσει το πράγμα δίχως το ενέχυρο
• Αν ο οφειλέτης είχε παραχωρήσει ενέχυρο στον δανειστή με κάποια αίρεση/προθεσμία και στο μεταξύ πληρώθηκε η αίρεση/προθεσμία, οπότε ανατρέπονται τα αποτελέσματα και το ενέχυρο θεωρείται σαν να μην υπήρξε ποτέ.
• Αν όμως κάποιος 3^ος αποκτήσει το πράγμα με χρησικτησία, τότε θα το αποκτήσει ελεύθερο από κάθε εμπράγματο δικαίωμα άλλου, χωρίς το ενέχυρο δηλαδή

6.Υπάρχουν ειδικές κατηγορίες ενεχύρων;

Το ενέχυρο, ανάλογα με τον σκοπό που εξυπηρετεί και με τον τρόπο που ρυθμίζεται νομοθετικά γνωρίζει αρκετά είδη, τα οποία ως σκοπό έχουν να εξυπηρετούν τις ανάγκες των συναλλαγών. Για τον λόγο αυτόν, διακρίνουμε ανάμεσα σε:

• Στο κοινό ενέχυρο, το οποίο είναι αυτό που παρουσιάσαμε μέχρι τώρα, δηλαδή αυτό που ρυθμίζεται από τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα, και το οποίο για να συσταθεί έγκυρα, απαιτεί να παραδοθεί το κινητό πράγμα από τον οφειλέτη στον δανειστή. Το τελευταίο στοιχείο (παράδοση του πράγματος) είναι και αυτό που αποτελεί το βασικό του μειονέκτημα, δεδομένου ότι συνήθως ο οφειλέτης δεν θέλει να αποχωριστεί το πράγμα, το οποίο θα του είναι χρήσιμο πχ για την άσκηση της επιχειρηματικής του δραστηριότητας.
• Στο νόμιμο ενέχυρο, δηλαδή αυτό που προβλέπεται απευθείας από τον νόμο, και άρα ο δανειστής δεν χρειάζεται να καταρτίσει συμφωνία με τον οφειλέτη για να αποκτήσει ενέχυρο στο πράγμα, Παράδειγμα τέτοιου ενεχύρου, αποτελεί το ενέχυρο του εκμισθωτή στα κινητά πράγματα που έχει φέρει ο μισθωτής στο διαμέρισμα (πχ τηλεοράσεις/έπιπλα) για καθυστερούμενα μισθώματα καθώς και το ενέχυρο του εργολάβου στα κινητά πράγματα του εργοδότη που υπάρχουν εντός της οικοδομής (πχ εργαλεία του εργοδότη) για τις απαιτήσεις έναντι του εργοδότη από την εργολαβική σύμβαση.
• Στο εμπορικό ενέχυρο, δηλαδή αυτό που χρησιμεύει κυρίως για τις απαιτήσεις μεταξύ εμπόρων όπου μπορεί να συμφωνηθεί στις σχέσεις τράπεζας-εμπόρου ότι το πράγμα θα ρευστοποιηθεί με ειδική διαδικασία αναγκαστικής εκτέλεσης κι όχι με την διαδικασία που προβλέπουν τα άρθρα του Αστικού Κώδικα, ενώ παρέχονται και σημαντικές άλλες διευκολύνσεις στον έμπορο που θα προτιμήσει την σύσταση του από το παραδοσιακό είδος ενεχύρου.

7.Ενέχυρο συνιστάται μόνο σε πράγμα;Μπορώ και σε δικαίωμα αντίστοιχα;

Για να διευκολύνει τα συμβαλλόμενα μέρη, ο θεσμός του ενεχύρου επεκτείνεται και στα δικαιώματα= μπορεί να συσταθεί έγκυρα και σε δικαίωμα του οφειλέτη υπέρ του δανειστή. Για να είναι έγκυρο το ενέχυρο σε δικαίωμα, πρέπει να πληρούνται οι εξής προϋποθέσεις που τάσσει ο νόμος:

• Να πρόκειται για δικαίωμα που μπορεί να μεταβιβαστεί= όχι καθαρά προσωποπαγή δικαιώματα όπως το δικαίωμα στην προσωπικότητα του οφειλέτη.
• Να γίνει η σύσταση του ενεχύρου με συμβολαιογραφικό έγγραφο/ιδιωτικό έγγραφο βέβαιης χρονολογίας, όπως δηλαδή και στην βασική μορφή ενεχύρου.
• Σε περίπτωση που αποκτηθεί ενέχυρο σε απαίτηση, πρέπει ο (νέος) ενεχυρούχος δανειστής να ενημερώσει τον οφειλέτη ότι απέκτησε ενέχυρο σε απαίτηση του.
• Δεν είναι αναγκαίο η απαίτηση να υπάρχει ήδη όταν αποτελεί αντικείμενο ενεχύρου, αλλά μπορεί να πρόκειται για απαίτηση που θα γεννηθεί στο μέλλον.
• Δυνατές είναι και άλλες μορφές ενεχύρου, όπως η σύσταση ενεχύρου πάνω σε αξιόγραφα (συναλλαγματική/επιταγή) καθώς και σε βιβλιάριο καταθέσεων, ιδίως για την εξασφάλιση αξιώσεων της τράπεζας έναντι του πελάτη της.
• Καταρχήν στο ενέχυρο δικαιώματος, εφαρμόζονται οι διατάξεις για το παραδοσιακό ενέχυρο του Αστικού Κώδικα, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τον τρόπο λειτουργίας του.

8.Θέλω να συστήσω ενέχυρο χωρίς παράδοση του πράγματος.Γίνεται;

Βλέποντας ο νομοθέτης το βασικό μειονέκτημα του παραδοσιακού ενεχύρου= το ότι ο οφειλέτης με την παράδοση του πράγματος στον δανειστή στερείται την χρήση του που μπορεί να του είναι αναγκαία ακόμα και για να εξοφλήσει την απαίτηση από το ενέχυρο, δημιούργησε μια ιδιαίτερη κατηγορία ενεχύρου, που λέγεται ΄πλασματικό ενέχυρο΄. Αυτό έχει τα χαρακτηριστικά του ενεχύρου στην κλασσική του μορφή, με την ιδιομορφία ότι δεν απαιτείται η παράδοση του πράγματος από τον οφειλέτη στον δανειστή για να είναι αυτό έγκυρο. Είναι σημαντικό, με βάση τον ν. 2844/2000 να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις για να είναι έγκυρο το πλασματικό ενέχυρο:

• Να πρόκειται για ελεύθερους επαγγελματίες ή/και επιχειρήσεις που θα καταρτίσουν την σύμβαση= δεν μπορεί να αποκτηθεί πλασματικό ενέχυρο από μισθωτούς κλπ.
• Ο σκοπός που παρέχεται το ενέχυρο να αφορά την οικονομική ανάπτυξη/ενίσχυση της επιχείρησης ή του επαγγέλματος του οφειλέτη που το παραχωρεί = να μην δίνεται για άσχετους σκοπούς όπως για προσωπικές ανάγκες του ίδιου του οφειλέτη
• Το ενέχυρο να αφορά καταρχήν κινητά πράγματα που έχουν εμπορική σημασία= αποκλείονται οικιακά αντικείμενα του οφειλέτη που είναι ακατάσχετα καθώς και αντικείμενα στα οποία θα μπορούσε να γραφεί υποθήκη αντί για ενέχυρο (εκτός από τα ακίνητα).

9.Άρα ποια διαδικασία πρέπει να ακολουθήσω για σύσταση πλασματικού ενεχύρου;

Γενικότερα, θα λέγαμε ότι η διαδικασία για να συσταθεί έγκυρο πλασματικό ενέχυρο σε κινητό πράγμα δεν αλλάζει ιδιαίτερα από αυτά που περιγράψαμε πιο πάνω. Ωστόσο, προβλέπονται κάποιες διαφοροποιήσεις για την λειτουργία του συγκεκριμένου θεσμού. Δηλαδή, ο νόμος απαιτεί:

• Και πάλι αυτός που παραχωρεί το ενέχυρο πρέπει να έχει την κυριότητα του πράγματος (εκτός κι αν ο δανειστής δεν γνωρίζει/αγνοεί δικαιολογημένα ότι αυτός που παραχωρεί δεν είναι κύριος του πράγματος)
• Να υπάρχει συμφωνία μεταξύ οφειλέτη-δανειστή όπου θα αναφέρεται η απαίτηση που ασφαλίζεται μέσω ενεχύρου, το πράγμα που δίνεται ως ενέχυρο, καθώς και το χρηματικό ποσό μέχρι το οποίο θα μπορεί να ικανοποιηθεί προνομιακά ο δανειστής από την ρευστοποίηση του πράγματος =τα 2 αυτά ποσά ενδέχεται να διαφέρουν.
• Εννοείται ότι η παραπάνω συμφωνία δανειστή-οφειλέτη πρέπει να γίνει εγγράφως, όπως άλλωστε και σε όλες τις μορφές ενεχύρου που είδαμε μέχρι στιγμής.
• Η διαφορά είναι ότι αυτή η συμφωνία επιβάλλεται να καταχωρισθεί στο λεγόμενο ‘ενεχυροφυλακείο’ που αποτελεί το αντίστοιχο του υποθηκοφυλακείου/Κτηματολογίου αλλά για εγγραφή ενεχύρων επί κινητών πραγμάτων.
• Από την καταχώριση αυτή, αρχίζουν και τα αποτελέσματα της σύμβασης ενεχύρου και έναντι των 3^ων προσώπων= επιτυγχάνεται η δημοσιότητα αυτής.

10.Έχει άλλες διαφορές το πλασματικό από το ‘ παραδοσιακό’ ενέχυρο;

Οι σημαντικότερες διαφοροποιήσεις του πλασματικού ενεχύρου από το συμβατικό, τις οποίες καλό είναι να γνωρίζει όποιος σκέφτεται να παραχωρήσει ενέχυρο αυτής της μορφής, είναι οι εξής:

• Η καταχώρηση του πλασματικού ενεχύρου στο ειδικό βιβλίο του ενεχυροφυλακείου ισχύει το πολύ για μια δεκαετία (10ετία)= πρέπει να ανανεωθεί μετά από αυτό το χρονικό διάστημα, ενώ μπορεί και ο δανειστής να παρατείνει την ισχύ της στο ενδιάμεσο με σχετική δήλωση στο ενεχυροφυλακείο.
• Λόγω του ότι το πράγμα θα παραμείνει στην κατοχή του οφειλέτη (αυτός είναι και ο σκοπός του πλασματικού ενεχύρου), ο οφειλέτης μπορεί να παραχωρήσει δικαίωμα ενεχύρου επί του πράγματος και σε κάποιον άλλο δανειστή του.
• Αν ο οφειλέτης παραχωρήσει κι άλλο ενέχυρο επί του πράγματος, θα έχει σημασία το ποιο από αυτά εγγράφηκε 1^ο για να κριθεί και η σειρά ικανοποίησης των δανειστών από το πλειστηρίασμα=μεγαλύτερο προνόμιο θα έχουν οι δανειστές που ενέγραψαν ενέχυρο στο πράγμα νωρίτερα απ’ τους άλλους.
• Επειδή το πράγμα παραμένει στην κατοχή του οφειλέτη= ο δανειστής δεν γνωρίζει αν ο οφειλέτης το μεταχειρίζεται με επιμέλεια κλπ, ο δανειστής έχει δικαίωμα να στέλνει κάθε 6 μήνες δικαστικό επιμελητή στον χώρο του οφειλέτη, προκειμένου να ελέγχει αν το πράγμα βρίσκεται σε καλή κατάσταση/αν έχει υποστεί φθορές κλπ.

 

Όσα αναφέρονται παραπάνω δεν αποτελούν νομικές συμβουλές και ουδεμία ευθύνη φέρεται για αυτές.Για περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε μαζί μας.