1.Πως ασκείται σε ομαλές περιπτώσεις;

Καταρχάς με τον όρο εννοούμε το λειτουργικό δικαίωμα που έχουν οι γονείς να επιμελούνται για το ανήλικο τέκνο τους (να το εκπροσωπούν σε κάθε υπόθεση του καθώς και να διαχειρίζονται την περιουσία του, αν υπάρχει). Ο νόμος ορίζει ότι για τα τέκνα που έχουν γεννηθεί εντός γάμου (ή έχουν αναγνωρισθεί αντίστοιχα) η γονική μέριμνα ασκείται από τους 2 γονείς από κοινού και άρα χρειάζεται η συμμετοχή και των 2 στην λήψη αποφάσεων. Για τον λόγο αυτόν συμφωνία για παραίτηση του ενός γονέα από πριν από το δικαίωμα του για άσκηση γονικής μέριμνας είναι άκυρη, ενώ αντίθετα μπορούν να διαχωρίσουν κάποιες πράξεις ώστε αυτός να γίνονται από τον έναν γονέα, αν εξυπηρετεί περισσότερο το τέκνο. Σημαντικό είναι να τονίσουμε ότι σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων:

• Εφόσον το ζήτημα είναι τόσο καίριο, η επιχείρηση ή μη της πράξης καθορίζεται από το Μονομελές Πρωτοδικείο του τόπου κατοικίας στο οποίο μπορεί να προσφύγει καθένας απ’ τους δυο γονείς. Για την συγκεκριμένη απόφαση λαμβάνεται υπόψη ιδιαίτερα το συμφέρον του τέκνου.
• Εφόσον πρόκειται για επείγουσα πράξη(=δεν μπορεί να αναβληθεί χωρίς κείμενο), την πράξη αυτή μπορεί να την επιχειρήσει και ο ένας γονέας μόνος του

2.Δικαίωμα ή λειτούργημα;

Δεν πρόκειται για δικαίωμα/υποχρέωση με την κλασσική έννοια. Αναφέρουμε τον όρο λειτούργημα γιατί ο σκοπός που εξυπηρετεί το δικαίωμα είναι κυρίως το συμφέρον του τέκνου, αφού εκεί (πρέπει να) στρέφονται όλες οι πράξεις των γονέων(=δεν μπορεί το δικαίωμα να εκχωρηθεί σε άλλον, δεν παραγράφεται η δυνατότητα άσκησης του όσο το παιδί είναι ακόμα ανήλικο). Χαρακτηριστικό επίσης του δικαιώματος είναι ο απόλυτος χαρακτήρας με την έννοια ότι προστατεύεται έναντι κάθε τρίτου που επιχειρεί να το θίξει (προσβάλλοντας άρα και το ίδιο το τέκνο, από τον οποίο οι γονείς μπορούν να ζητήσουν δικαστική προστασία εκ μέρους του ίδιου του τέκνου). Όλα τα παραπάνω γίνονται περισσότερο αντιληπτά και από το αναγκαστικό δίκαιο που διέπει την γονική μέριμνα και ενισχύει περισσότερο την ασφάλεια δικαίου.

3.Κι αν δεν ασκείται καλά;

Στην περίπτωση αυτή η γονική μέριμνα είναι πιθανό είτε να αφαιρεθεί (=ο γονέας παραμένει φορέας του δικαιώματος και μπορεί να το ανακτήσει στο μέλλον, απλά τώρα δεν το ασκεί) είτε να παύσει (=ο γονέας να χάσει δια παντός την γονική μέριμνα η οποία θα ασκείται στο εξής από τον άλλον γονέα/κάποιον επίτροπο). Για να φτάσουμε σε αυτό το σημείο πρέπει:

• Ο γονέας υπαίτια να μην συμμορφώνεται με δικαστικές αποφάσεις/συμφωνία με τον άλλον σύζυγο σχετικά με το τέκνο
• Να διαταράσσει (αρκεί και προσπάθεια διατάραξης) τις συναισθηματικές σχέσεις του τέκνου με τον άλλον γονέα και την οικογένεια του
• Να παρεμποδίζει την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει (και να αθετεί ενδεχόμενη συμφωνία που έχει κάνει με τον άλλον γονέα)
• Να ασκεί άσχημα ή και να παραλείπει εντελώς το δικαίωμα επικοινωνίας που ο ίδιος έχει με το τέκνο
• Να αρνείται αδικαιολόγητα να καταβάλει την επιδικασθείσα στο τέκνο διατροφή ή αυτή που προκύπτει από συμφωνία των γονέων
• Να έχει καταδικαστεί για εγκλήματα οικογενειακής βίας/προσβολής της γενετήσιας ελευθερίας που στρέφονται κατά του τέκνου

4.Ασκώ την γονική μέριμνα δεν σημαίνει ότι είμαι και φορέας της

Έχει μεγάλη σημασία η διάκριση ανάμεσα στον φορέα του δικαιώματος της γονικής μέριμνας και σε εκείνον που ασκεί πράγματι το δικαίωμα (=το 1^ο δεν σημαίνει απαραίτητα και το 2^ο). Για τον λόγο αυτόν όταν αναφέρουμε πως ο η γονική μέριμνα αφαιρέθηκε από τον έναν γονέα σημαίνει απλά ότι εκείνος πλέον δεν απολαμβάνει κάποιες εξουσίες του δικαιώματος-λειτουργήματος του, παρόλα αυτά ο ίδιος παραμένει τυπικά φορέας του δικαιώματος και μπορεί στο μέλλον (αν αρθεί π.χ. η δικαστική απόφαση με την οποία έπαυσε η γονική μέριμνα) να του επιτραπεί να ασκήσει και πάλι το δικαίωμα του. Αντίθετα, το να μην είναι ένας απ’ τους 2 γονείς φορέας της γονικής μέριμνας είναι αρκετά σοβαρό, καθώς σημαίνει ότι του έχει αφαιρεθεί γενικά και μόνιμα το δικαίωμα, και δεν μπορεί να επανέλθει στην άσκηση αυτού (π.χ. αν ο γονέας καταδικαστεί τελεσίδικα για κακούργημα που τελέστηκε σε βάρος του τέκνου).

5.Η συνεπιμέλεια μετά τον νόμο 4800/2021

Με αυτόν τον νόμος επήλθαν κάποιες τροποποιήσεις στο οικογενειακό δίκαιο και ειδικότερα στο πώς καθορίζεται η γονική μέριμνα σε περίπτωση διάστασης των γονέων. Καταρχάς ορίζεται ότι το δικαστήριο αναλαμβάνει μόνο αν οι προσπάθειες των γονέων για συμβιβαστική λύση δεν φέρουν αποτέλεσμα. Η μεγάλη καινοτομία ήταν στο άρθρο 1514 του Αστικού Κώδικα με το οποίο ορίζεται πλέον πως η γονική μέριμνα του παιδιού κατανέμεται σε 3 φάσεις:

• Οι γονείς μπορούν με έγγραφο (ιδιωτικό συμφωνητικό) που έχει βέβαιη χρονολογία να ορίσουν διαφορετικά την γονική μέριμνα από αυτά που προβλέπει ο νόμος (άρα καταρτίζεται μεταξύ τους συμφωνία με ισχύ τουλάχιστον για 2 έτη και αυτόματη χρονική παράταση εφόσον δεν εναντιωθούν οι γονείς)
• Αν δεν επιτυγχάνεται η άσκηση της γονικής μέριμνας με την συμφωνία ή γενικά με αυτόν τον τρόπο, ανοίγει ο δρόμος για προσφυγή στην διαμεσολάβηση του δικαστηρίου (όχι όμως αν πρόκειται για υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας)

Αξίζει να τονίσουμε ότι σχετικά με το δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα που δεν διαμένει με το τέκνο με αυτό, πλέον καθιερώνεται στο 1/3 του συνολικού χρόνου (π.χ. επί των ημερών της εβδομάδας) εκτός αν συντρέχουν σοβαροί λόγοι για να μειωθεί αυτός ο χρόνος, ή εφόσον ο ίδιος ο γονέας που έχει το δικαίωμα επικοινωνίας ζητήσει μικρότερο χρόνο

6.Κατανομή της γονικής μέριμνας σε περίπτωση διάστασης

Στην περίπτωση που οι γονείς βρεθούν σε διάσταση (πχ. ο ένας από τους δυο δεν μένει πλέον στην οικογενειακή εστία), καταρχήν εξακολουθούν και οι 2 να ασκούν από κοινού την γονική μέριμνα εφόσον δεν έχει αφαιρεθεί από κανέναν. Παράλληλα ο γονέας με τον οποίο θα διαμένει συνήθως το τέκνο μπορεί να επιχειρεί εκ μέρους του τις συνηθισμένες/επείγουσες πράξεις μετά από ενημέρωση του άλλου γονέα εφόσον είναι αναγκαίο (πχ. για να γίνει μια σημαντική ιατρική επέμβαση). Ωστόσο υπάρχει μια κατηγορία ζητημάτων για την εγκυρότητα των οποίων απαιτείται συμφωνία και των 2 γονέων:

• Για το όνομα που θα λάβει το τέκνο
• Για το θρήσκευμα
• Για ζητήματα της υγείας του (με επείγοντα χαρακτήρα και όχι επεμβάσεις ρουτίνας)
• Για ζητήματα εκπαίδευσης (είναι αναγκαίο αυτά να είναι καθοριστικά για το μέλλον του παιδιού)
• Για να μεταβληθεί ο τόπος κατοικίας του τέκνου (ειδικά από την πλευρά του άλλου γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο)

Για τα παραπάνω ζητήματα χρειάζεται κοινή απόφαση των δυο γονέων. Αν η συμφωνία δεν είναι δυνατή, τότε αποφασίζει είτε ο ένας γονέας μόνος του (στην περίπτωση που έχει αφαιρεθεί η γονική μέριμνα από τον άλλον γονέα) είτε το δικαστήριο με δικαστική απόφαση που εκδίδεται και καθορίζει την γονική μέριμνα και τα όρια της.

7.Πότε ανατίθεται η γονική μέριμνα σε τρίτο πρόσωπο;

Κατά την κατανομή της γονικής μέριμνας το δικαστήριο έχει πολλές δυνατότητες:

• Είτε να επιτρέψει μόνο στον έναν σύζυγο να ασκεί την γονική μέριμνα (εφόσον ο άλλος έχει εκπέσει από την άσκηση της)
• Είτε να επιτρέψει σε πλησιέστερους συγγενείς να ασκούν εκείνοι την γονική μέριμνα (επειδή και από τους 2 συζύγους έχει αφαιρεθεί η γονική μέριμνα)
• Είτε να χρησιμοποιηθούν μικτές λύσεις (όπως να μοιραστεί η γονική μέριμνα εξίσου και στους 2 συζύγους είτε σε χρονικές περιόδους είτε σε συγκεκριμένες πράξεις που θα ασκεί ο κάθε σύζυγος)
• Είτε αν δεν επαρκούν οι παραπάνω λύσεις να διορίσει επίτροπο για να ασκεί την γονική μέριμνα του τέκνου (μπορεί να είναι είτε ένα πρόσωπο είτε κάποια δομή ή ένα ίδρυμα φιλοξενίας)

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι με βάση το νέο οικογενειακό δίκαιο πρώτα πρέπει να εξαντλήσουν οι σύζυγοι τις προσπάθειες επίτευξης συμφωνίας μεταξύ τους και ύστερα να προσφύγουν στο δικαστήριο. Κρίσιμο πάντα είναι να συνεκτιμάται το συμφέρον του τέκνου, ενώ δεν αποκλείεται να ακουστεί και η γνώμη του τέκνου στο δικαστήριο εφόσον αυτό είναι απαραίτητο.

8.Τι συμβαίνει με το επώνυμο του τέκνου;

Εδώ χρειάζεται να γίνει μια διάκριση:

• Αν το τέκνο είναι γεννημένο εντός γάμου, οι γονείς με αμετάκλητη δήλωση τους που δίνεται πριν τον γάμο (είτε σε κάποιον συμβολαιογράφο είτε στον αρμόδιο λειτουργό όπου θα τελεστεί ο γάμος)
• Με την παραπάνω δήλωση προσδιορίζεται το επώνυμο για όλα τα τέκνα (ακόμα και επόμενα) των γονέων και μπορεί να περιλαμβάνει είτε το επώνυμο του πατέρα είτε της μητέρας είτε και των 2 μαζί (εκεί όμως θα πρέπει να ορίζεται πιο επώνυμο τοποθετείται πρώτο, ειδάλλως η δήλωση είναι άκυρη)

Αν το τέκνο είναι γεννημένο εκτός γάμου, τότε:

• Θα έχει ως επώνυμο εκείνο της μητέρας του αν δεν υπάρχει κάποιος πατέρας/δεν έχει γίνει αναγνώριση του τέκνου
• Θα έχει ως επώνυμο εκείνο του συζύγου της μητέρας του ο οποίος όμως δεν είναι νομικά πατέρας του (άρα ο σύζυγος πρέπει μέσω συμβολαιογραφικού εγγράφου να δώσει το επώνυμο του στο τέκνο μόνο εφόσον συμφωνεί και η μητέρα)

Αν το τέκνο αναγνωρίσθηκε αργότερα από τον πατέρα του, τότε:

• Μέσα σε 1 έτος από την αναγνώριση μπορεί να προσθέσει το επώνυμο του πατέρα του στο δικό του, υποβάλλοντας αντίστοιχη δήλωση στον αρμόδιο ληξίαρχο.
• Εκτός από το τέκνο, την προσθήκη του πατρικού επωνύμου μπορούν να ζητήσουν και οι γονείς καθώς και ο επίτροπος του τέκνου (αν υπάρχει), εφόσον το τέκνο είναι ανήλικο/ανίκανο για δικαιοπραξία

9.Οι σχέσεις γονέων-τέκνων σε προσωπικό επίπεδο

Στο πεδίο αυτό θα μπορούσαμε να εντάξουμε:

• Την αμοιβαία υποχρέωση γονέων και τέκνων για στήριξη και σεβασμό μεταξύ τους (η οποία όμως δεν είναι δικαστικά εξαναγκαστή και οδηγεί μόνο σε έμμεσες συνέπειες). Αυτή θα πρέπει να κρίνεται συγκεκριμένα με βάση τις εκάστοτε κοινωνικές αντιλήψεις σε έναν τόπο, ή μια οικογένεια και δεν έχει εκ των προτέρων ένα καθορισμένο περιεχόμενο.
• Την υποχρέωση του τέκνου να παρέχει βοήθεια στους γονείς του για τις ανάγκες του νοικοκυριού, καθώς και το επάγγελμα των γονέων του. Για αυτόν τον λόγο ευθύνεται περιορισμένα με κριτήριο το μέτρο επιμέλειας που το ίδιο το τέκνο δείχνει στις δικές του υποθέσεις, και αντίστοιχα με τις δυνάμεις που διαθέτει ,ανάλογα και με την ηλικία του, προκειμένου να μην καταπονείται υπέρμετρα. Το τέκνο έχει την παραπάνω υποχρέωση μόνο εφόσον το διατρέφουν οι γονείς του (πχ. μένει στο ίδιο σπίτι με αυτούς, του έχουν μισθώσει ένα ακίνητο, του παρέχουν διατροφή με άλλο τρόπο), και όχι εφόσον διατρέφεται με δικά του μέσα.

10.Οι σχέσεις γονέων-τέκνων σε περιουσιακό επίπεδο

• Οι γονείς έχουν δικαίωμα (και καθήκον) να διοικούν την περιουσία του ανήλικου τέκνου τους, εκτός από εκείνα τα περιουσιακά στοιχεία που ανήκουν προσωπικά στον ανήλικο (π.χ. το χαρτζιλίκι του). Ωστόσο σε περίπτωση περιουσίας που μεταβαίνει στον ανήλικο λόγω κληρονομίας από συγγενή του:

1.Αν στην διαθήκη έχει τεθεί όρος που απαγορεύει στους γονείς την διοίκηση αυτής της περιουσίας, τότε οι γονείς δεν έχουν την εξουσία διοίκησης

2.Οι γονείς οφείλουν να ακολουθήσουν συγκεκριμένο τρόπο διοίκησης αυτής της περιουσίας αν αναφέρεται κάτι αντίστοιχο στην διαθήκη (και δεν μπορούν να αποκλίνουν)

• Παράλληλα οι γονείς υποχρεούνται να συντάσσουν απογραφή για κάθε περιουσία που δίνεται στο παιδί τους και την οποία είναι αρμόδιοι να διοικούν εκτός κι αν:

1.Αν τρίτο πρόσωπο είναι αρμόδιο για την διοίκηση της περιουσίας και όχι οι γονείς

2.Εφόσον η διαθήκη δεν αναφέρει παρόμοια υποχρέωση που να βαρύνει τους γονείς

• Οι γονείς είναι επίσης αρμόδιοι για να εκπροσωπούν το τέκνο τους σε κάθε υπόθεση του τελευταίου (δικαστικά ή εξώδικα) ως νόμιμοι αντιπρόσωποι του μέχρι αυτό να αποκτήσει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα (συμπληρώνοντας τα 18έτη)
• Τέλος, οι γονείς υπέχουν και κάποιες υποχρεώσεις σχετικά με τον τρόπο που διαχειρίζονται την περιουσία του τέκνου:

1. Απαγορεύεται να προβαίνουν σε δωρεές από την περιουσία του τέκνου.
2. Υποχρεούνται να τοποθετούν τα χρήματα του παιδιού σε ασφαλή τοποθεσία και για σωστή χρήση, εφόσον δεν είναι αναγκαία για να αντιμετωπιστούν δαπάνες.
3. Χρειάζονται δικαστική άδεια για να επιχειρήσουν ορισμένες περιουσιακές πράξεις εκ μέρους του τέκνου (π.χ. για να πουλήσουν ένα ακίνητο που ανήκει στο παιδί). Αν αυτές οι πράξεις επιχειρηθούν χωρίς την αντίστοιχη άδεια, τότε είναι άκυρες.
4. Οφείλουν να χρησιμοποιούν τα εισοδήματα του τέκνου (αν υπάρχουν) για τις ανάγκες του, την μόρφωση και γενικότερα την διαβίωση του. Σε περίπτωση που υπάρχει ανάγκη, μπορούν με αυτά να καλύπτουν και ανάγκες της οικογένειας.

 

Όσα αναφέρονται παραπάνω δεν αποτελούν νομικές συμβουλές και ουδεμία ευθύνη φέρεται για αυτές.Για περισσότερες πληροφορίες,επικοινωνήστε μαζί μας.