Αρκετές φορές,παρατηρούμε να έχουν δημιουργηθεί κάθε είδους σωματεία,τα οποία εξυπηρετούν διάφορους σκοπούς της καθημερινότητας (πχ αθλητικά σωματεία,περιβαλλοντικά κλπ.).Έχεις αναρωτηθεί ποτέ πώς λειτουργούν νομικά και με ποιον τρόπο ρυθμίζονται οι σχέσεις μεταξύ των μελών τους;Οι απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολες δεδομένου ότι τα σωματεία έχουν σχετικά απλό νομοθετικό καθεστώς.Σε αυτήν την ανάλυση θα δούμε περισσότερα σχετικά με το θέμα,προκειμένου να καταλάβεις πόσο έχουν απλοποιηθεί οι διαδικασίες (και) σε αυτόν τον τομέα.

1.Πώς λειτουργούν τα σωματεία;

Στην καθημερινή ζωή, συχνά γίνεται αντιληπτό ότι οι συντονισμένες προσπάθειες περισσότερων προσώπων από κοινού έχουν καλύτερα αποτελέσματα από ότι η προσπάθεια ενός προσώπου ατομικά. Για αυτό και ο νομοθέτης ενθαρρύνει τα πρόσωπα να συνασπίζονται για την επιδίωξη κάποιου σκοπού από κοινού, προκειμένου οι προσπάθειες τους να αποδώσουν γρηγορότερα καρπούς. Ο πιο απλός τρόπος για να γίνει πραγματικότητα η παραπάνω προσπάθεια είναι η σύσταση ενός σωματείου. Προς τον σκοπό αυτόν, τα μέρη ενδέχεται να συνεισφέρουν όχι μόνο οικονομικά =καταβάλλοντας εισφορές σε ένα σωματείο του οποίου είναι μέλη, αλλά και διοικητικά/οργανωτικά, με το να αναλαμβάνουν δηλαδή την διοίκηση του σωματείου, ένα έργο αρκετά δύσκολο στην πράξη αρκετές φορές.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι το σωματείο πρέπει να επιδιώκει σκοπό μη κερδοσκοπικό =να μην έχει ως κύρια επιδίωξη του την απόκτηση κέρδους από τις δράσεις και τα έργα του. Ωστόσο, αυτή η απαγόρευση του νόμου δεν φτάνει μέχρι το σημείο να απαγορεύεται οποιαδήποτε οικονομική εισφορά προς το σωματείο. Πράγματι, το σωματείο μπορεί να διαθέτει δική του περιουσία, η οποία συνήθως σχηματίζεται από τις εισφορές που τα μέλη του καταβάλλουν τακτικά καθώς και από οποιαδήποτε περιουσιακό στοιχείο το οποίο ανήκει σε ένα σωματείο, από το οποίο καλύπτονται τα λειτουργικά του έξοδα, πχ τα ενοίκια που αποδίδονται από ένα ακίνητο του οποίου ιδιοκτήτης είναι το σωματείο.

2.Τι χρειάζεται για να ιδρύσω σωματείο;

Σε ό,τι αφορά το κομμάτι της ίδρυσης του σωματείου, ο νόμος είναι αρκετά σαφής και οι προϋποθέσεις του γίνονται εύκολα αντιληπτές. Έτσι, για να ιδρύσει κάποιος ένα σωματείο στην Ελλάδα, θα πρέπει:

• Να υπάρχουν τουλάχιστον 20 άτομα.
• Να επιδιώκεται σκοπός μη κερδοσκοπικός.
• Να εγγραφεί το σωματείο στο ειδικό βιβλίο που τηρείται στο Ειρηνοδικείο της έδρας που βρίσκεται το σωματείο.
• Άρα, θα πρέπει οι ιδρυτές/διοικητές του σωματείου να υποβάλλουν αίτηση στον δικαστή για την εγγραφή του σωματείου.
• Να έχει συνταχθεί καταστατικό του σωματείου (που πρέπει να περιέχει τις υπογραφές των μελών του σωματείου και χρονολογία σύνταξης).
• Στην αίτηση θα πρέπει να περιλαμβάνονται η ιδρυτική πράξη του σωματείου, τα ονόματα των μελών της διοίκησης, και το καταστατικό.

Κρίσιμο εδώ είναι ότι κατά την εξέταση της αίτησης, ο δικαστής θα κάνει μόνο έλεγχο νομιμότητας του σωματείου και όχι σκοπιμότητας = θα δει μόνο αν πληρούνται οι προϋποθέσεις που αναφέραμε παραπάνω, και δεν θα εξετάσει αν ο σκοπός του σωματείου είναι παράνομος/ανήθικος εκτός αν αυτό προκύπτει φανερά (πχ η ίδρυση σωματείου για σύσταση εγκληματικής οργάνωσης προφανώς και είναι παράνομη). Επίσης, ο δικαστής δεν μπορεί να τροποποιήσει τον σκοπό του σωματείου, παρά μόνο να δεχτεί την αίτηση όπως είναι ή να την απορρίψει (οπότε τα μέλη του σωματείου μπορούν να ασκήσουν νέα αίτηση).

3.Κι αν δεν με δεχτούν σε ένα σωματείο;

Δεν είναι σπάνια στην πράξη η περίπτωση που κάποιος υποβάλλει αίτηση για εγγραφή σε ένα σωματείο, και αυτή απορρίπτεται από τα μέλη του/από την διοίκηση του χωρίς ιδιαίτερη αιτιολογία. Για να προστατευθεί αυτός που υποβάλλει την αίτηση μπορεί να κινηθεί νομικά, δεδομένου ότι με βάση τον νόμο η είσοδος ενός νέου μέλους σε ένα σωματείο επιτρέπεται πάντοτε, εφόσον το καταστατικό δεν ορίζει διαφορετικά.

Πότε ορίζει το καταστατικό διαφορετικά; Όταν θεσπίζει ορισμένες προϋποθέσεις που το μέρος πρέπει να πληροί, με βάση τις οποίες θα μπορέσει να αποκτήσει την ιδιότητα του μέλους. Τέτοιες προϋποθέσεις είναι συνήθως η ηλικία, το επάγγελμα, ο τόπος διαμονής ειδικά αν πρόκειται για ένα τοπικό σωματείο κλπ. Για παράδειγμα, κάποιος κάτοικος Αθηνών δύσκολα θα μπορεί να εγγραφεί στο Σωματείο Φίλων Ψαριού της Καρπάθου, γιατί ενδέχεται το σωματείο να έχει θέσει ως προϋπόθεση τα μέλη του να προέρχονται από την τοπική κοινότητα της Καρπάθου και να ασκούν το επάγγελμα του ψαρά/αλιεργάτη ώστε να έχουν και μια στενή σχέση με τον σκοπό του σωματείο (το παράδειγμα προφανώς είναι φανταστικό).

Στην περίπτωση όμως που το καταστατικό δεν προβλέπει όρους για την εγγραφή νέου μέλους ή προβλέπει όρους αλλά ο αιτών πληροί τις προϋποθέσεις για να εγγραφεί και παρόλα αυτά η αίτηση του απορρίπτεται, τότε γίνεται δεκτό ότι ο ίδιος μπορεί να προσφύγει στο δικαστήριο κατά του σωματείου και να ζητήσει να γίνει δεκτή η αίτηση για την εγγραφή του σε αυτό. Αν ο δικαστής δεχτεί την αίτηση, τότε θα διατάξει ο ίδιος το σωματείο να δεχτεί το μέλος και από εκείνη την στιγμή ο αιτών θεωρείται (και νομικά) μέλος του σωματείου.

4.Έχει το σωματείο συνέλευση;Πως λειτουργεί αυτή;

Προκειμένου να λαμβάνονται αποφάσεις για κρίσιμα θέματα, αλλά και για να εκφράζεται η γνώμη των μελών του σωματείου πάνω σε αυτά, για το σωματείο προβλέπεται η συνέλευση των μελών, η οποία αποτελείται από όλα τα μέλη του σωματείου. Αυτή είναι αρμόδια για κάθε υπόθεση που έχει το σωματείο με 2 βασικές εξαιρέσεις: εφόσον ο νόμος ή το καταστατικό δεν ορίζουν διαφορετικά. Ως εκ τούτου η συνέλευση του σωματείου είναι αρμόδια να αποφασίζει για τα εξής θέματα:

• Για την εκλογή των προσώπων της διοίκησης του σωματείου.
• Για την είσοδο ή την αποβολή κάποιου μέλους του σωματείου.
• Για την έγκριση του ισολογισμού =των οικονομικών αποτελεσμάτων κάθε έτους περίπου.
• Για την μεταβολή του σκοπού του σωματείου.
• Για την τροποποίηση του καταστατικού με βάση το οποίο λειτουργεί το σωματείο.
• Για την διάλυση του σωματείου αν τεθεί σχετικό θέμα σε ψηφοφορία μεταξύ των μελών του.

Σχετικά με την λειτουργία της συνέλευσης του σωματείου, χρήσιμο είναι ότι εκεί μπορούν να ψηφίζουν όλα τα μέλη του σωματείου (με κάποιες εξαιρέσεις) τα οποία μεταξύ τους είναι ίσα χωρίς διακρίσεις. Ιδίως δεν μπορεί να ψηφίσει ένα μέλος αν αυτό δεν είναι οικονομικά τακτοποιημένο =δεν έχει καταβάλει την εισφορά του καθώς και το μέλος μεταξύ του οποίου και του σωματείου υπάρχει σύμβαση/δίκη που πρόκειται να πραγματοποιηθεί και άρα τα αντίθετα συμφέρονται ενδέχεται να επηρεάσουν την ψηφοφορία. Στην απαγόρευση αυτή περιλαμβάνεται και ο/η σύζυγος του μέλους ή συγγενή εξ αίματος μέχρι τον 3^ο βαθμό.

5.Σε τι διαφέρει από την διοίκηση του σωματείου;

Η διοίκηση του σωματείου είναι ένα διαφορετικό όργανο από την συνέλευση, με προφανώς άλλες αρμοδιότητες από την τελευταία. Πράγματι, η διοίκηση του σωματείου έχει δικαίωμα και παράλληλα υποχρέωση να συγκαλεί την συνέλευση του σωματείου όταν το ορίζει το καταστατικό (κάθε μήνα/βδομάδα/έτος ανάλογα με το τι έχει προβλεφθεί) καθώς και όποτε το επιβάλλει το συμφέρον του σωματείου (σε έκτακτες περιπτώσεις όπου το σωματείο είναι ανάγκη να λάβει άμεσα αποφάσεις). Η σημαντικότερη εξουσία της διοίκησης είναι ότι μπορεί να αντιπροσωπεύει το σωματείο δικαστικά και εξώδικα =να συνάπτει συμβάσεις με 3^ους και άρα να το δεσμεύει, αφού δρα στο όνομα και για λογαριασμό του (άρα και των μελών του).

Επίσης το 1/5 των μελών του σωματείου (αν δεν υπάρχει πρόβλεψη στο καταστατικό) μπορεί να ζητήσει από την διοίκηση του σωματείου να συγκαλέσει την συνέλευση σε περίπτωση που δεν υπάρχει ομοφωνία/πλειοψηφία των μελών του για την σύγκληση της. Τότε, η διοίκηση του σωματείου οφείλει να εισακούσει την αίτηση και να συγκαλέσει την συνέλευση του σωματείου, αλλιώς τα μέλη του σωματείου μπορούν να υποβάλλουν την ίδια αίτηση στο δικαστήριο =το τελευταίο θα δώσει την σχετική άδεια στα μέλη για την σύγκληση της συνέλευσης και έτσι θα ‘’παρακαμφθεί’’ η διοίκηση ως όργανο του σωματείου.

Κατά τα λοιπά, η διοίκηση του σωματείου ασχολείται με υποθέσεις για τις οποίες δεν έχει αρμοδιότητα η συνέλευση (όπως είδαμε στην προηγούμενη ερώτηση), οι οποίες θα καθορίζονται από το καταστατικό του σωματείου, λόγω του ότι ο νόμος απλά αναφέρει μια ελάχιστη πρόβλεψη σχετικά με το πώς κατανέμονται οι υποθέσεις ανάμεσα σε αυτά τα 2 όργανα. Εκτός αυτού, μόνο πρόσωπα που είναι μέλη του σωματείου μπορούν να συμμετέχουν στην διοίκηση του (εκτός αν το καταστατικό προβλέπει διαφορετικά, οπότε μπορούν να διορίζονται ως μέλη της διοίκησης και άτομα που δεν ανήκουν στο σωματείο εφόσον έχουν εκλεγεί από την συνέλευση των μελών).

6.Πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις του σωματείου;

Για να ληφθεί μια απόφαση από ένα σωματείο, και προκειμένου αυτή να είναι έγκυρη, ο νόμος απαιτεί να τηρείται μια συγκεκριμένη διαδικασία. Πιο αναλυτικά θα πρέπει:

• Το διοικητικό συμβούλιο να συγκαλέσει έγκυρα την γενική συνέλευση.
• Να συνεδριάσει η γενική συνέλευση του σωματείου.
• Το θέμα για το οποίο θα ληφθεί απόφαση να αναγράφεται στην ημερήσια διάταξη θεμάτων που θα συζητηθούν.
• Να είναι παρόντα τα μέλη του σωματείου (δεν υπάρχει όμως ελάχιστος αριθμός που προβλέπεται).
• Να ψηφίσουν θετικά επί του θέματος το 50% +1 μέλος από όλα τα μέλη που είναι παρόντα.
• Μπορεί να ληφθεί απόφαση και χωρίς ψηφοφορία αν όλα τα μέλη του σωματείου είναι παρόντα και ψηφίσουν με έγγραφο επί μιας συγκεκριμένης πρότασης.
• Για να ληφθεί απόφαση περί τροποποίησης του καταστατικού, πρέπει να είναι παρόντα τουλάχιστον τα μισά μέλη και να ψηφίσει θετικά τουλάχιστον το ¾ από αυτά.
• Επίσης, για να αλλάξει ο σκοπός του σωματείου, θα πρέπει να συναινέσουν όλα τα μέλη του σωματείου =ακόμα και όσα είναι απόντα, τα οποία συναινούν εγγράφως.

7.Μπορεί μια απόφαση να είναι άκυρη;

Πολύ συχνά, λόγω ελαττωμάτων που παρατηρήθηκαν στην διαδικασία, κάποιες αποφάσεις σωματείων είναι ακυρώσιμες =παράγουν έννομες συνέπειες μέχρι να ακυρωθούν από το δικαστήριο με τελεσίδικη δικαστική απόφαση. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση ακυρωσίας απόφασης είναι η περίπτωση που δεν έχει τηρηθεί κάποια από τις διαδικαστικές προϋποθέσεις που αναφέραμε στο προηγούμενο ερώτημα. Αυτονόητη επίσης περίπτωση ακυρώσιμης απόφασης είναι η απόφαση του σωματείου που είναι αντίθετη στον νόμο ή στα χρηστά ήθη= στις επικρατούσες κοινωνικές και οικονομικές αντιλήψεις της σύγχρονης ζωής.

Δεν αποκλείεται επίσης η απόφαση να είναι εντελώς ανυπόστατη =να θεωρείται ότι δεν έγινε ποτέ όταν δεν τηρήθηκε καμία από τις διατάξεις του νόμου που είναι αναγκαίες για την εγκυρότητας της απόφασης. Για παράδειγμα, όταν δεν έχει καν συγκληθεί γενική συνέλευση ή γίνεται κάποια ψευδό-συνέλευση από ορισμένα μέλη του σωματείου, τότε θεωρείται νομικά ότι δεν λήφθηκε καμία απόφαση του σωματείο (ούτε καν άκυρη δηλαδή).

Για να κηρυχθεί η ακυρότητα της απόφασης του σωματείου, απαιτείται να κατατεθεί αγωγή στο δικαστήριο από κάποιο μέλος του σωματείου που δεν συναίνεσε στην απόφαση ή από όποιο άλλο πρόσωπο έχει έννομο συμφέρον για την ακύρωση της =από όποιον βλάπτεται από την απόφαση και θα είχε κάποια ωφέλεια από την ακύρωση της. Σε ό,τι αφορά την παραγραφή της αξίωσης του μέλους για την άσκηση αγωγής ακύρωσης, αυτή παραγράφεται μετά από 6 μήνες από τότε που λήφθηκε η απόφαση.

8.Πότε διαλύεται το σωματείο;

Για διάφορους λόγους, δεν αποκλείεται ένα σωματείο να φτάσει στο σημείο που να επιθυμεί τον τερματισμό της δραστηριότητας του. Έχει λοιπόν σημασία το πώς θα γίνει αυτός ο τερματισμός καθώς και τι θα συμβεί με την περιουσία που το σωματείο έχει συγκεντρώσει μέχρι την χρονική στιγμή της διάλυσης. Έτσι λοιπόν, το σωματείο διαλύεται όταν:

• Όταν παρθεί μια απόφαση της συνέλευσης των μελών που σχετικά με την διάλυση του σωματείου.
• Σε αυτήν, απαιτείται να είναι παρόντα τουλάχιστον τα μισά μέλη του σωματείου και να υπερψηφίσουν την πρόταση τουλάχιστον τα ¾ από τα παρόντα μέλη.
• Όταν τα μέλη του σωματείου μείνουν λιγότερα από 10 στον αριθμό.
• Όταν το καταστατικό του σωματείου προβλέπει περιπτώσεις που αυτό διαλύεται (οπότε πρέπει να ελέγξουμε το καταστατικό).
• Με δικαστική απόφαση, για το λόγο ότι μειώθηκαν τόσο τα μέλη του σωματείου ώστε δεν μπορεί πλέον να εκλεγεί διοίκηση ή να λειτουργήσει το σωματείο με βάση το καταστατικό.
• Με δικαστική απόφαση, αν ο σκοπός του σωματείου φαίνεται να έχει εκπληρωθεί ή αν είναι εμφανές πλέον ότι αυτός (ο σκοπός) δεν μπορεί να εκπληρωθεί.
• Με δικαστική απόφαση, αν ο σκοπός του σωματείου έχει γίνει παράνομος/ανήθικος/αντίθετος στην δημόσια τάξη ή στο καταστατικό του σωματείου.

Σχετικά με την περιουσία του σωματείου που διαλύθηκε, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι αυτή δεν διανέμεται ποτέ στα μέλη του. Αντίθετα, θα χρησιμοποιηθεί προκειμένου να γίνει η διαδικασία που ακολουθεί την διάλυση του σωματείου, δηλαδή η εκκαθάριση του. Εκεί ειδικά όργανα, οι εκκαθαριστές, ικανοποιούν τους δανειστές του σωματείου καθώς και όλες τις υπόλοιπες οφειλές του προς 3^ους αν υπάρχουν, και αφού λάβουν την αμοιβή για τις εργασίες τους, παραδίδουν το πλεόνασμα (αν υπάρχει) σε όποιον ανήκει (πάντως όχι στα μέλη του σωματείου όπως είπαμε).

9.Θέλω να αποχωρήσω από ένα σωματείο.Τι πρέπει να κάνω;

Οποιοδήποτε μέλος ενός σωματείου στην πορεία του χρόνου και για διάφορους λόγους, όπως προσωπικές διενέξεις με άλλα μέλη ή σύγκρουση συμφερόντων, μπορεί να λάβει την απόφαση να αποχωρήσει από το σωματείο. Για να είναι έγκυρη η αποχώρηση του μέλους από το σωματείο, και προκειμένου να μην δημιουργούνται διαμάχες πάνω στο θέμα αυτό, ο νόμος τάσσει ορισμένες προϋποθέσεις.

Πιο συγκεκριμένα, το μέλος είναι πάντα ελεύθερο να αποχωρήσει από το σωματείο =δεν μπορούν να τεθούν ρήτρες στο καταστατικό περί ισόβιας παραμονής του στο σωματείο κλπ. Για να αποχωρήσει όμως νόμιμα από το σωματείο, θα πρέπει να είναι οικονομικά τακτοποιημένο, δηλαδή να έχει καταβάλει όλες τις εισφορές που του αναλογούν στο σωματείο, και άρα να μην μένει κάποιο υπόλοιπο. Παρόλα αυτά, είναι έγκυρη και η αποχώρηση του μέλους που ακόμα οφείλει την εισφορά του, απλώς το σωματείο μετά μπορεί να στραφεί με αγωγή κατά του μέλους για την εισφορά που δεν έχει καταβληθεί.

Ο νόμος αναφέρει ότι το μέλος θα πρέπει να γνωστοποιήσει την αποχώρηση του στο σωματείο τουλάχιστον 3 μήνες πριν αυτή γίνει και ότι αυτή ισχύει για το τέλος του εκάστοτε λογιστικού έτους (συνήθως τον μήνα Δεκέμβριο). Πρόκειται για μια διάταξη που έχει μείνει ανεφάρμοστη στην πράξη, και συνεπώς δεν ισχύει. Το παραπάνω απλά επιβεβαιώνει τον κανόνα ότι η αποχώρηση ενός μέλους από σωματείο είναι πάντα ελεύθερη δίχως περιορισμούς εκτός από αυτούς που αναφέραμε.

10.Μπορεί να αλλάξει ο σκοπός ενός σωματείου;

Παρόλο που αναφέραμε λίγα λόγια για το θέμα παραπάνω, είναι σκόπιμο να το δούμε και από ουσιαστική άποψη σε αυτό το σημείο. Κι αυτό γιατί οι αποφάσεις των δικαστηρίων σχετικά με τον νόμιμο ή παράνομο χαρακτήρα έχουν μεγάλο ενδιαφέρον ανάλογα και με τα κριτήρια που χρησιμοποιούν κάθε φορά.

Για να ληφθεί έγκυρα, η απόφαση αλλαγής του σκοπού του σωματείο, θα πρέπει όπως είπαμε να συνεδριάσει η γενική συνέλευση και εκεί να συναινέσουν όλα τα μέλη του σωματείου, χωρίς εξαίρεση. Η απόφαση φυσικά θα δεσμεύει και τους απόντες που πρέπει να ψηφίσουν θετικά επί του θέματος. Αν κάποιο μέλος αρνείται καταχρηστικά να δώσει την συναίνεση του, μπορεί να εξαναγκασθεί δικαστικά σε αυτό από τα άλλα μέλη, εφόσον η άρνηση του είναι αδικαιολόγητη.

Ο δικαστικός έλεγχος σχετικά με την νομιμότητα ή μη του σκοπού του σωματείου δεν είναι τόσο εξαντλητικός συνήθως ώστε να φτάνει σε σημείο που να περιορίζει την ελευθερία του.Αυτό σημαίνει ότι θεωρείται νόμιμος ο σκοπός των σωματείων που ασκούν αντικυβερνητική πολιτική ή που έχουν πιο ριζοσπαστικές ιδέες (σε κοινωνικό/οικονομικό επίπεδο κλπ.) αρκεί αυτά να κινούνται στα όρια της νομιμότητας =να μην προτρέπουν σε βίαιες πράξεις,σε ανυπακοή κατά της αρχής ή της δημόσιας τάξης,και γενικότερα να ασκούν την δραστηριότητα τους με βάση τους νόμους που ισχύουν.

Δίπλα στον πελάτη και τις ανάγκες του. 

Αθηνά Κοντογιάννη-Δικηγόρος 

Όσα αναφέρονται παραπάνω δεν αποτελούν νομικές συμβουλές και ουδεμία ευθύνη φέρεται για αυτές.Για περισσότερες πληροφορίες,επικοινωνήστε μαζί μας.